Potencjometry w gitarze

Potencjometry potocznie zwane pokrętłami lub "potkami" znajdują się w niemal każdej gitarze elektrycznej i choć gitara elektryczna zagra również bez potencjometrów to są jej niezbędnym i ważnym elementem, który odpowiada za zakres siły sygnału gitary oraz korekcję barwy.

Potencjometry znajdziemy również w gitarach basowych oraz w gitarach elektroakustycznych w tego rodzaju gitarze pokrętła znajdują się w samym przedwzmacniaczu (preamp) który odpowiada za nagłośnienie gitary akustycznej. O tym jakie są możliwości nagłośnienia gitary akustycznej pisałem w tym wpisie - jak nagłośnić gitarę akustyczną.

W niniejszym wpisie temat związany z potencjometrami jakie są stosowane w różnego rodzaju gitarach oraz jak to wpływa na brzmienie i jakie daje możliwości. Na początek jednak trochę niezbędnej teorii o samych potencjometrach.

Co to jest potencjometr i jakie jest jego działanie:

Potencjometr to rodzaj rezystora który odpowiada za odpowiednią do danego układu elektronicznego regulację prądu i napięcia który przez niego przepływa.

Zwykły rezystor o odpowiedniej stałej wartości reguluje to napięcie automatycznie pod względem jego określonych odpowiednich parametrów. Potencjometrem znów można tą wartość precyzyjnie zmieniać i dopasowywać pod względem długości skali jaką posiada, potocznie pisząc kręcąc nim w jedną bądź w drugą stronę tak jak popularny i każdemu znany potencjometr głośności który znajduje się w każdym sprzęcie audio stereo.

Potencjometr odpowiada również za charakter oraz korekcję samej barwy w przypadku gitar elektrycznych brzmienia które uzyskujemy z przetworników gitarowych.

Jakie rodzaje potencjometrów stosowane są w gitarach:

Wyróżniamy dwa rodzaje potencjometrów stosowanych w gitarach elektrycznych:

- Logarytmiczne (pokrętło głośności - volume)

- Liniowe (pokrętło barwy - tone)

Potencjometry logarytmiczne mają przeważnie zastosowanie w gitarach jako pokrętła głośności (volume). Znów potencjometry liniowe przeważnie stosuje się jako pokrętła barwy (tone) jest to zależne od konkretnego układu elektronicznego znajdującego się w gitarze oraz samych predyspozycji gitarzysty ale w przeważającej większości gitar ma to właśnie takie zastosowanie.

Dzieje się tak dlatego że potencjometr logarytmiczny jako pokrętło głośności pozwala na płynną regulację na całej jego długości skali. Znów potencjometr liniowy zastosowany jako potencjometr głośności pozwoli na regulację głośności jedynie w niewielkim zakresie powiedzmy jego 1/4 części a dalszy zakres skali będzie praktycznie niezauważalny czyli potencjometr będzie działał ale nie w pełnym jego zakresie.

Jeżeli chodzi o barwę brzmienia to na oby dwóch rodzajach potencjometrów zastosowanych jako pokrętła barwy nie zmieni się ono prawie w ogóle a zmieni się jedynie charakter i wyżej wspomniany zakres pracy.

Potencjometry push pull:

Ciekawostką są potencjometry tzw. push pull które poza zakresem samej regulacji, posiadają włącznik bądź wyłącznik który aktywujemy pociągnięciem bądź przyciśnięciem trzpienia pokrętła, często odpowiadający w konkretnym układzie gitary za rozłączanie cewek w przetworniku typu humbucker lub przełączanie pomiędzy przetwornikami.

Jest to bardzo wygodne gdyż nie trzeba stosować dodatkowego przełącznika podczas ewentualnej modyfikacji a sam przełącznik może być ukryty w potencjometrze. Takie rozwiązanie jest często stosowane przez wielu producentów gitar.

Przełącznik ten można zastosować jako każda inna modyfikacja układu elektronicznego gitary. Jest to o tyle wygodne że aby uzyskać jakieś konkretne brzmienie z odpowiedniego układu przetworników wystarczy pociągnąć potencjometr głośności bądź barwy a żeby wrócić do barwy wyjściowej wystarczy go wcisnąć.

Jakie wartości stosuje się na poszczególnych potencjometrów:

Potencjometry posiadają swoje odpowiednie wartości zwane rezystancją, stosowane w zależności od układu przetworników jaki znajduje się w konkretnym rodzaju gitary a wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje:

- 250k Ohm (single coil)

- 500k Ohm (humbucker)

Potencjometry 250k stosuje się przeważnie do układów z przetwornikami jedno cewkowymi (single coil) a potencjometry o wartości 500k stosuje się do układów z przetwornikami dwu cewkowymi (humbucker). Ma to znaczenie gdyż w zależności od wartości zastosowanego potencjometru sygnał z przetwornika w efekcie końcowym ulega pewnym zniekształceniom a konkretnie obcięciem niższych częstotliwości pasma.

1. Przetworniki jedno cewkowe (single coil) charakteryzują się zazwyczaj dość jasnym brzmieniem, stąd zastosowanie potencjometru o niższej rezystancji 250k Ohm obetnie nieco górne wartości pasma co wpływa dość pozytywnie na efekt końcowy oraz brzmienie instrumentu.

2. Przetworniki dwu cewkowe (humbucker) charakteryzują się zazwyczaj nieco ciemniejszym brzmieniem stąd zastosowanie potencjometrów 500k Ohm pozwoli utrzymać jego górne pasma częstotliwości a wpłynie jedynie nieznacznie w tym zakresie na efekt końcowy brzmienia gitary.

3. Istnieją potencjometry tzw. podwójne push pull, gdzie przełącznikiem zastosowanym w potencjometrze przełącza się poszczególną ich rezystancję pomiędzy 250k Ohm a 500k Ohm.

Zastosowanie wyżej wymienionych zasad jest standardem stosowanym w przeważającej większości gitar elektrycznych ale nie jest regułą, możliwości oraz modyfikacji jest znacznie więcej, które zależą od predyspozycji oraz upodobań konkretnego gitarzysty oraz układu elektronicznego zastosowanego w danej gitarze.

Ciekawostką jest modyfikacja "treble bleed" którą stosuje się na potencjometrze głośności i która zapobiega obcięciem niższych częstotliwości podczas jego ściszania więcej w zakresie modyfikacji treble bleed znajdziecie w tym artykule - modyfikacja treble bleed.

Inne oznaczenia potencjometrów:

3. Potencjometry oznaczone są również jako wartości A i B ma to znaczenie gdyż pokrętła A stosuje się jako potencjometry głośności np. A500K a potencjometry z oznaczeniem B stosuje się jako pokrętła barwy np. B500K. Wybierając odpowiednie potencjometry należy zwrócić na to uwagę.

- A pokrętło głośności - (volume)

- B pokrętło barwy - (tone)

Wymiary potencjometrów:

Potencjometry stosowane w różnego rodzaju typach gitar, posiadają swoje odpowiednie wymiary których jest dość sporo i które są zależne od rodzaju gitary w jakiej znajduje się konkretny potencjometr. Wymiary potencjometrów oscylują pod względem wielu wartości, od średnicy samej puszki po wysokość i szerokość trzpienia a nawet samej wysokości oraz średnicy gwintu którym przykręca się potencjometr do korpusu gitary.

Nie każdy potencjometr pasuje do każdej gitary, mniejsze potencjometry stosuje się w gitarach typu Stratocaster ze względu na mniej miejsca w korpusie, znów pokrętła o większej budowie stosuje się w gitarach z tzw. osobnym "basenem" gdzie jest więcej miejsca co pozwala zastosować potencjometry o nieco większych wymiarach np. w gitarach Superstratocaster czy Les Paul.

FENDER 0016352049 nakrętka do potencjometru

2.10 PLN

Potencjometr A500K Volume 15mm

2.99 PLN

Potencjometr B500K Tone 16.5 | 18

3.60 PLN

Potencjometr B500K Tone 15mm

2.99 PLN

Wielu producentów potencjometrów oznacza do jakiego rodzaju gitary ma zastosowanie dany potencjometr, warto na to zwrócić uwagę by odpowiednio dopasować rodzaj potencjometru do konkretnej gitary.

Wysokość trzpienia oraz jego średnica ma również znaczenie pod względem rodzaju gałek jakie są zastosowane w danym rodzaju gitary. Jedne gałki posiadają płytszy otwór na potencjometr inne znów głębszy to samo dotyczy ich średnicy oraz czasem nawet budowy samego trzpienia oraz otworu w konkretnej gałce.

Potencjometry w gitarach elektrycznych montuje się w różnej ich ilości a jest to zależne od konkretnego rodzaju gitary oraz często rodzaju zastosowanego układu przetworników i indywidualnych upodobań gitarzysty. W każdym jednak rodzaju gitary elektrycznej mamy zastosowany potencjometr głośności (volume) oraz przeważnie jeden potencjometr barwy.

Gitary typu Stratocaster - jeden potencjometr głośności oraz dwa potencjometry barwy.

Gitary typu Superstratocaster - jeden potencjometr głośności i jeden potencjometr barwy.

Gitary typu Les Paul - jeden potencjometr głośności i trzy pokrętła barwy.

Oczywiście nie jest to jakąś regułą i w każdej gitarze jest to dopasowywane odpowiednio pod względem układu przetworników, rodzaju gitary a często również pod względem preferencji konkretnego gitarzysty.

ALPHA A250K Volume 18|18

8.70 PLN

ALPHA ALP250-B42 potencjometr B250K Tone

8.30 PLN

DUNLOP HOT POTZ II ECB424B

124.00 PLN

ALPHA ALP250-A31 potencjometr A250K Volume

8.60 PLN

Kiedy wymiana potencjometrów w gitarze:

Z biegiem czasu i eksploatacji gitary potencjometry ulegają zużyciu a objawia się to różnego rodzaju szumami czy trzeszczeniem podczas kręcenia a czasem również przerwami w sygnale lub mniej precyzyjnym działaniem. 

W takim przypadku należy pomyśleć o wymianie pokrętła, co prawa można stosować różnego rodzaju "zabiegi" przeczyszczające co powinno poprawić pracę potencjometrów a czasem przedłużyć ich żywotność, jednak ze względu na nie zbyt dużą cenę pokręteł warto zepsuty potencjometr po prostu wymienić na nowy.

Jak czyścić potencjometry:

Zepsuty potencjometr można odlutować z układu gitary, pamiętając przy tym jak był podłączony - najlepiej wykonać zdjęcie przed jego demontażem. Dalej należy delikatnie otworzyć samą puszkę potencjometru a trzyma się ona na czterech zagiętych wypustkach. Sam trzpień przed zdjęciem puszki należy ustawić w pozycji środkowej.

Rozkręcony potencjometr należy bardzo delikatnie wyczyścić na jego ścieżkach w środku oraz "przedmuchać" Samo czyszczenie można wykonać patyczkiem do uszu zamoczonym w spirytusie bądź alkoholu izopropylowym lub nawet preparatem WD40. Po wyczyszczeniu puszkę zakładamy pamiętając o odpowiednim ustawieniu trzpienia.

Taki "zabieg" prawdopodobnie powinien przynieść korzystny efekt i potencjometr będzie działać poprawnie ale ze względu na niewielkie koszty oraz czasochłonną pracę podczas czyszczenia raczej zaleca się wymianę na nowy.

Jakie potencjometry kupić:

Producentów potencjometrów stosowanych w gitarach jest tak dużo że trudno je wszystkie zliczyć i choć budowa i zasada działania potencjometrów każdego producenta jest taka sama, to warto pójść w kierunku jakości, gdyż dobrej jakości potencjometry będą działać po prostu mniej awaryjnie i znacznie dłużej a precyzja oraz płynność samego kręcenia w dobrej jakości potencjometrach jest znacznie lepsza co wpływa również na sam komfort gry.

Jeżeli więc posiadamy dobry markowy instrument i wiemy że zostanie z nami na długie lata a trzeba wymienić potencjometry warto zainwestować w takie o dobrej jakoś to wydatek niewielki i jeden na długie lata.

Podsumowanie:

Pokrętła w każdej gitarze elektrycznej to również ważny element konstrukcyjny pozwalają na regulację siły sygnału gitary ale również korekcję barwy przetworników gitarowych. Odpowiednio dopasowane pokrętła o odpowiednich wartościach i o dobrej jakości pozwalają na długotrwałą bezawaryjną ich pracę.

Przełącznik w gitarze elektrycznej.

Ekranowanie gitary elektrycznej.

Modyfikacja treble bleed.

Pozdrawiam!