Jak prawidłowo eksploatować wzmacniacz lampowy

Gitarowe wzmacniacze o konstrukcji lampowej to jedne z pierwszych wzmacniaczy jakie powstały. Niegdyś posiadały tylko jeden kanał oraz niewielki stopień przesterowania. W dzisiejszych czasach szybkiego postępu technologicznego lampowych wzmacniaczy gitarowych jest tak dużo że trudno było by je wszystkie zliczyć.

W niniejszym wpisie temat związany z lampowymi wzmacniaczami gitarowymi a konkretniej lampami stosowanymi we wzmacniaczach gitarowych, ich eksploatacji, dbaniu o prawidłową ich pracę oraz wymianie. Również o zaletach i wadach wzmacniaczy lampowych oraz ich prawidłowej eksploatacji.

O rodzajach wzmacniaczy gitarowych pisałem w tym artykule - rodzaje wzmacniaczy gitarowych.

Tym razem zajmiemy się tylko wzmacniaczami lampowymi oraz lampami elektronowymi stosowanymi w tego rodzaju wzmacniaczach ich wpływie na brzmienie, żywotność oraz eksploatację. W niniejszym artykule poruszę również temat prawidłowej eksploatacji wzmacniaczy lampowych.

Lampowe konstrukcje wzmacniaczy gitarowych są bardzo chętnie i często wybierane przez większość gitarzystów a to ze względu na bardzo dobrą jakość brzmienia, dynamikę i dobrą podatność na artykulację, znacznie przewyższającą konstrukcje tranzystorowe.

Choć technologia cyfrowa jest już bardzo blisko ku zbliżeniu brzmienia cyfrowego do lampowego, stosując przeróżne układy mające na celu emulację brzmienia lampowego poprawę dynamiki, to nadal jednak gitarzyści chętnie sięgają po analogowe wzmacniacze pełno lampowe.

Jakie wyróżniamy rodzaje lamp stosowanych we wzmacniaczach gitarowych:

We wzmacniaczach wyróżniamy dwa rodzaje stosowanych lamp:

- Lampy na przedwzmacniaczu ( preamp)

- Lampy na końcówce mocy (power amp)

Lampy we wzmacniaczu gitarowym odpowiadają za charakter brzmienia (preamp) oraz wzmocnienie sygnału (power amp). Konstrukcje te często występują z zastosowanymi dwoma parami lamp po cztery na preamp oraz cztery na końcówkę mocy - są to najpopularniejsze konstrukcje stosowane przez wielu znanych producentów takich jak Marshall, Fender, Peavey czy Mesa Boogie, ale nie jest to żadną regułą, ponieważ we wzmacniaczach stosuje się przeróżne kombinacje oraz ilość lamp np. po cztery lampy na sam preamp a dwie na końcówkę mocy.

Istnieją również wzmacniacze o konstrukcji hybrydowej jak np. dobrze znany Malshall Valvestate który posiada jedną lampę na przedwzmacniaczu, dzięki temu brzmienie staje się trochę "cieplejsze" lub Randall z serii RH G3 gdzie lampa ma zastosowanie na końcówce mocy. 

O rodzajach wzmacniaczy pisałem również w artykule - rodzaje wzmacniaczy gitarowych.


Wzmacniacze lampowe:

Należy zaznaczyć że sama końcówka mocy (power amp) występuje prawie zawsze w parze lamp, czyli para dwóch lub czterech lamp sparowanych ze sobą tzn. że jest to para lamp odpowiednio do siebie dopasowana pod względem ich parametrów oraz konstrukcji. Na sam preamp może się znów składać jedna, dwie, trzy bądź cztery lampy.

Najczęściej stosowanymi lampami na przedwzmacniaczu są lampy 12AX7, ECC83 są one produkowane przez różnych producentów o różnej konstrukcji oraz charakterystyce brzmieniowej.

Najczęściej stosowane lampy na końcówce mocy to EL34, EL84, 6L6, 6V6, KT88, różnią się one od siebie samą konstrukcją, charakterystyką brzmieniową oraz swoją mocą. Różni producenci wzmacniaczy stosują różne kombinacje lamp elektronowych w swoich wzmacniaczach co wpływa na charakterystykę brzmieniową, dynamikę oraz moc wzmacniacza.

Co wyróżnia i charakteryzuje wzmacniacze lampowe:

Jak już wyżej wspomniałem, konstrukcje typowo lampowe wyróżnia bardzo dobra jakość brzmienia, jego "miękkość" oraz naturalność. Wzmacniacze lampowe cechuje również bardzo dobra dynamika pracy znacznie przewyższająca konstrukcje tranzystorowe.

Wzmacniacze lampowe to również spora ilość mocy, gdyż nawet konstrukcja np. 35 Wat po odkręceniu potencjometru głośności potrafi bardzo głośno zagrać. Po za tym wzmacniacz lampowy aby zagrał swoim pełnym lampowym brzmieniem musi zostać odkręcony trochę głośniej, stąd tego rodzaju wzmacniacze nie poleca raczej do gry w domowym zaciszu, chyba że mamy taką możliwość lub zastosujemy tak zwany reduktor mocy z angielskiego power brake.

O tym jak zredukować moc wzmacniacza pisałem w tym wpisie - redukcja mocy wzmacniacza.

Kolejną cechą wzmacniaczy lampowych jest możliwość bezproblemowego dopalenia wzmacniacza zewnętrzną kostką np. boosterem, overdrive czy distortion. Konstrukcje lampowe bardzo dobrze współgrają z zewnętrznymi efektami tranzystorowymi a tym mamy swobodną możliwość wpływania na brzmienie.

Więcej informacji o dopalaniu wzmacniaczy lampowych znajdziecie w tym wpisie - jak dopalić wzmacniacz gitarowy.



Czy lampy się zużywają?

Jest to często zadawane pytanie przez wielu gitarzystów a odpowiedź brzmi jednoznacznie że niestety tak ale lampy z biegiem eksploatacji wzmacniacza gitarowego ulegają zużyciu co objawia się spadkiem mocy, utratą brzmienia, szumami wydobywającymi się z głośnika. 

Jeżeli zauważymy tego typu objawy należy pomyśleć o wymianie lamp. W niektórych wzmacniaczach lampowych znajduje się wskaźnik zużycia lamp, ma to miejsce np w konstrukcjach wzmacniaczy Bugera.

Należy zaznaczyć że znacznie częściej zużywają się lampy na końcówce mocy niż w preampie, wynika to z faktu że przez lampy na końcówce mocy przepływa znacznie większa ilość prądu oraz tego rodzaju lampy nagrzewają się do większych temperatur niż lampy w przedwzmacniaczu.

Jaka jest żywotność lamp elektronowych we wzmacniaczu?

Na to pytanie trudno jednoznacznie odpowiedzieć, ponieważ jest to zależne od wielu czynników jakich jak, jakość zastosowanych lamp we wzmacniaczu ich rodzaj oraz konstrukcja. Na żywotność lamp wpływa również to w jaki sposób eksploatujemy wzmacniacz ale należy mieć na uwadze że każda lampa po pewnym okresie czasu ulegnie zużyciu.

Czy można przedłużyć żywotność lamp elektronowych?

Żywotność lamp elektronowych można znacznie wydłużyć, stosując się do odpowiedniego eksploatowania wzmacniacza gitarowego.

Jak prawidłowo eksploatować wzmacniacz lampowy:

1. Przed włączeniem wzmacniacza do sieci kablem sieciowym, zawsze sprawdźmy czy podłączyliśmy kolumnę głośnikową. Nie podłączajmy wzmacniacza do prądu bez wcześniej podpiętej kolumny głośnikowej - dotyczy to głównie wzmacniaczy typu head. Jest to o tyle ważne że podłączenie wzmacniacza do sieci i załączenie go bez podpiętej wcześniej kolumny głośnikowej może nawet spalić wzmacniacz.

2. Pamiętajmy aby głośniki znajdujące się w kolumnie były odpowiedniej impedancji, odpowiadającej impedancji naszego wzmacniacza, niektóre wzmacniacze posiadają przełącznik którym można zmienić impedancje na odpowiednią ale nie wszystkie. O impedancji pisałem szerzej w artykule - rodzaje kolumn i głośników gitarowych.

3. Prawie każdy lampowy wzmacniacz gitarowy posiada nie bez powodu dwa swoje włączniki, jest to, power - główny włącznik wzmacniacza oraz standby - włącznik którym się posługujemy w np. przerwie w graniu.

Wzmacniacz należy włączyć raz i w przerwach pomiędzy grą stosować tylko włącznik standby a dopiero wtedy kiedy kończymy grać, wyłączyć wzmacniacz całkowicie. Jest to podstawowa zasada odpowiedniego eksploatowania każdego wzmacniacza lampowego.

4. Kiedy znów włączymy wzmacniacz głównym włącznikiem, należy odczekać kilka minut aż lampy się nagrzeją i dopiero po chwili włączyć standby.

5. Kiedy kończymy grać nie wyłączamy od razu wzmacniacza z prądu, należy wyłączyć "standby" i chwilę odczekać aż lampy ostudzą się, dopiero wtedy wyłączyć wzmacniacz całkowicie.

6. Lampy elektronowe głównie te znajdujące się w stopniu mocy są bardzo czułe na wszelakiego rodzaju drgania. Dlatego przewożąc wzmacniacz lampowy staraj się go stabilnie ułożyć a najlepiej do transportu użyć profesjonalnego case.

7. Niektórzy muzycy nawet wyciągają lampy z podstawek na czas transportu i przewożą je w specjalnych osobnych case. Kiedy decydujemy się wyjąć lampy należy oznaczyć je która z którego gniazda pochodzi - to bardzo ważne gdyż często lampy są dopasowane pod względem parametrów, każda trafia do odpowiedniego gniazda.

8. Pamiętaj że wzmacniacz lampowy oraz znajdujące się w nim lampy, nagrzewają się do czasem wysokich temperatur. Staraj się ustawiać wzmacniacz tak aby miał dobrą cyrkulację powietrza czy to na próbie, w domu czy na koncercie.

Te proste zasady eksploatacji pozwalaną wydłużyć czas pracy lamp głównie tych znajdujących się w końcówce mocy które są bardziej podatne na zużycie.

Wymiana lamp elektronowych:

Już na wstępie napiszę że wymiana lamp elektronowych we wzmacniaczu powinna zostać wykonana przez fachowca elektronika gdyż często wymaga to specjalistycznej wiedzy oraz wykonania pomiarów i odpowiedniego dopasowania lamp do konkretnego rodzaju wzmacniacza gitarowego.

Nie poleca się tego robić we własnym zakresie.

Lampy elektronowe po zużyciu wymienia się, należy pamiętać że każdy wzmacniacz posiada swoje odpowiednio dopasowane (sparowane) lampy pod względem ich konstrukcji, parametrów oraz mocy, informacje na temat jakie zostały zastosowane lampy znajdziecie zawsze w instrukcji oraz specyfikacji każdego wzmacniacza gitarowego. 

Lampy elektronowe wymienia się zawsze w parach po dwie lub po cztery lub nawet po sześć, należy również pamiętać że lampy wymieniamy na dokładnie ten sam typ czyli 6L6 na 6L6 a EL34 na EL34 i nie należy tego zamieniać. Każdy producent stosuje konkretny rodzaj odpowiednio sparowanych lamp. Można np. zastosować ten sam rodzaj lamp ale innego producenta w ten sposób wpłyniemy nieco na charakter brzmienia wzmacniacza, jednak przed taką wymianą należy dokonać odpowiednich pomiarów lamp oraz wyregulować bias.

Co to jest bias:

Bias to odpowiednia wartość napięcia, prądu w różnych punktach układu elektronicznego w tym przypadku lamp w celu zapewnienia poprawnej ich pracy.

Każdy wzmacniacz lampowy posiada regulację bias, regulacja bias jest manualna lub automatyczna i zależne jest to od konstrukcji wzmacniacza gitarowego. W większości przypadków wzmacniaczy aby dostać się do potencjometru regulującego bias trzeba rozkręcić wzmacniacz, gdyż znajduje się on w środku, w nielicznych konstrukcjach wzmacniaczy regulacja znajduje się na zewnątrz. Podczas każdej wymiany lamp należy wyregulować bias dopasowując ustawienie go pod odpowiednie parametry lamp.

Lampy elektronowe są produkowane ręcznie a potem sprawdzane pod względem ich właściwości oraz parametrów dalej odpowiednio selekcjonowane oraz dopasowywane w pary. Każda lampa ma nieco inne parametry stąd regulacja bias podczas wymiany lamp jest konieczna.

O lampach elektronowych stosowanych we wzmacniaczach gitarowych oraz ich rodzajach i wpływie na brzmienie będę pisał jeszcze nie jeden artykuł gdyż temat ten jest bardzo obszerny.

Pozdrawiam!